KİMLER ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARDIR?
Konunun karmaşık ve çok yönlü olması, son şeklini almış bir üstün yetenekli çocuk tanımına ulaşmayı güçleştirmektedir. Bu konuda hâlâ çalışmalar sürmekte, sonuç olarak da tanımlamalarda yeni yaklaşımlar ortaya çıkmaktadır (Davaslıgil, 1990). 1925'te Terman tarafından ileri sürülen sadece yüksek zekâ bölümü gibi tek ölçüte dayalı tanımlar zamanla yerini çoklu ölçüte dayalı tanımlara bırakmıştır. 1972 yılında A.B.D.'inde Marland raporuyla ortaya atılan tanımın böyle bir geçişin gerçekleşmesindeki önemi büyüktür (Clark, 1997; Davaslıgil, 1990). Clark'ın bu rapordan aktardığına göre,
Üstün zekâlı ve özel yetenekli çocuklar, seçkin yeteneklerinden dolayı, yüksek seviyeli iş yapmaya yeterli oldukları, bu alanda, profesyonel olarak bilinen kimseler tarafından belirlenmiş olan çocuklardır. Bunlar, kendilerine ve topluma katkıda bulunabilmeleri için, normal okul programlarının ötesinde farklılaştırılmış eğitim programlan ve hizmetlerine gereksinim duyan çocuklardır.
Çağlar (1986), 1977 yılında A.B.D.'deki Eğitim Komisyonu'nun (U.S. Office of Education) ileri sürdüğü tanımı aktararak, şöyle devam eder:
Bu çocuklar saptanan alanların biri, birkaçı veya bunların birleşmesinden oluşan bir bütünlük içinde yüksek başarı gösterirler ve gizil güçlere sahiptirler. Bu yetenek alanları şunlardır: (Büyüksezer, Eriş)
Genel zihin yeteneği,
Özel akademik yetenek,
Yaratıcı veya üretken düşünme yeteneği,
Liderlik yeteneği,
Görsel ve sanat yapma yeteneği,
6) Psiko-devinimsel (motor) yetenek.
Söz konusu komisyon üstünlerin tanımında yer alması gereken çeşitli yetenek alanlarına dikkat çekmiş ve ABD'de geniş kabul görmüştür.(Gallagher ve Courtright, 1986; Büyüksezer ve Eriş). Renzulli (1986) bu tanıma eleştiriler getirmiş ve eklemeler yapmıştır. Özellikle, motivasyon gibi zihinsel olmayan öğelere yer verilmemiş olmasını eleştirmiştir.
Renzulli, yaratıcı hizmetler sunarak başarılı olan bireyler üzerinde yapılan incelemelerin, birbiriyle etkileşim içinde olan üç özellik kümesine sahip olduklarını gösterdiğini belirtmektedir. Bu kümelerden birincisi, genel ve özel yetenek düzeyi; ikincisi, yaratıcılık, yani yeni düşünceler oluşturup, bunları yeni sorunların çözümünde uygulayabilme yeteneği; üçüncüsü de motivasyon, yani, bir işi başından sonuna kadar götürecek görev anlayışıdır. Herhangi bir alanda gerçek üstün bir başarının sağlanması için yukarıda belirtilen bu üç özellik kümesi arasındaki etkileşim gereklidir. Bireyin, bu ölçütlerin hepsinde yaşıtlarının % 85'inden ve en azından birinde % 98'inden daha başarılı olması halinde, üstün biri olarak kabul edilebilir (Ataman, 1989; Davaslıgil, 1990; Hallahan ve Kaufman, 1978; Özsoy, 1984; Renzulli, 1986).
Renzulli'nin (1986), birinci kümede yer aldığını belirttiği genel yetenek'ten kastettiği şey
Yüksek düzeyde soyut düşünebilme, sözel ve sayısal usa varma, uzamsal
ilişkiler, bellek ve sözcük akıcılığı,
Dış çevrede karşılaşılan yeni durumlara uyum gösterme ve onları
şekillendirme,
Bilgi işlemin otomatikleşmesi, yani bilgilerin hızlı, sağlıklı ve seçici
olarak anımsanması
ile ilgili kapasitelerdir.
Yine birinci kümede yer aldığını ileri sürdüğü özel yeteneklerden ise, yukarıda belirtilen genel yeteneklerin çeşitli birleşimlerini özel bilgi alanlarına veya sanat, liderlik, yönetim vb. gibi performans alanlarına uygulayabilme kapasitesini kastetmektedir.
Yaratıcılık olarak nitelendirdiği ikinci küme özelliklerini ise, Renzulli
Düşüncenin akıcı, esnek ve özgün olması,
Deneyime açık olma; kendinin ve diğerlerinin düşüncelerindeki,
aksiyonlarındaki ve ürünlerindeki yeniliğe ve değişikliğe karşı alıcı
olma,
• Ayrıntıya, düşünce ve maddelerin estetik niteliklerine duyarlı olma
şeklinde sıralanabileceğim belirtmiştir.
Zihinsel olmayan özellikler olarak nitelendirdiği ve üçüncü kümede yer aldığını ileri sürdüğü üstün motivasyonu ise,
Belirli bir problem, çalışma alanı veya herhangi bir ifade şekline
karşı yüksek düzeyde ilgi, heves, hayranlık, bağlılık duyma
kapasitesi,
Sebatkâr, azimli, sabırlı, kararlı olma, çok çalışabilme ve kendini
belirli bir işe adayabilme kapasitesi,
Önemli bir işin üstesinden gelebileceğine ilişkin bireyin kendisine
olan inancı, güveni, aşağılık duygusundan arınmış olması, başarma
dürtüsüne sahip olması,
Belirli alanlardaki önemli sorunları görebilme ve gelişmelere ayak
uydurabilme yeteneği,
Bireyin çalışmalarına yüksek standartları hedeflemesi ve dıştan
gelen eleştirilere açık olması, kendi ve diğerlerinin çalışmalarına
estetiğe dayalı zevk, kalite ve mükemmellik anlayışı ile yaklaşması
şeklinde açıklamaktadır. Renzulli, ayrıca, kişilik ve çevresel öğelerin de bireyin üstün olma niteliğini kazanmasında etkili olduğunu ileri sürmüştür.
A.B.D.inde 1994 yılında ileri sürülen daha yeni bir tanım ise, "üstün ve yetenekli" terimi öğrenciler, çocuklar veya gençlerle ilgili olarak kullanıldığında, zihinsel, yaratıcı, artistik veya liderlik kapasitesiyle ilgili alanlarda veya özel akademik alanlarda yüksek performans yeterliliği gösteren ve yeterliklerini tam olarak geliştirebilmeleri için genellikle okul tarafından sağlanmayan hizmetler veya etkinliklere gereksinim duyan öğrenciler, çocuklar veya gençler anlamına gelir" şeklindedir. Görüldüğü üzere, tek ölçütlü zekâ düzeyine dayalı tanımlardan, çoklu yeteneğe ve performansa dayalı tanımlara doğru bir geçiş vardır. Yüksek zekâ düzeylerini belirlemek için gözlenebilir davranış gereklidir, ancak bu üstünlüğün anlaşılmasını kapsamlı bir temele oturtmak için yeterli değildir.
Daha kapsamlı bir tanım son beyin araştırmalarına dayanarak yapılmaya
çalışılmıştır. 1960'ların ortasından beri yapılan beyin araştırmaları çok zeki
bireylerin biyolojik olarak farklı olduklarını ve bu farklılığın tamamen doğuştan
gelmeyip daha çok genetik örüntü ve çevre olanaklarının
karşılıklı etkileşimi sonucunda beyinde oluşan hücresel değişimlerden
kaynaklandığını göstermiştir. Ayrıca araştırma verileri yüksek zekâ
düzeyinin beynin başlıca işlevlerinin gelişiminin bir sonucu olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bulgulara dayanan Clark'a göre, yüksek zekâ düzeyi, bilişsel, duyuşsal, fiziksel (duyusal, devinişsel) ve sezgisel olarak adlandırılan beynin 4 işlevinin ileri düzeyde ve hızlandırılmış gelişmesinin bir sonucudur. Ona göre, zekâ kavramı ve üstünlük artık sadece beynin bilişsel işleviyle kısıtlandırılamaz; tüm beyin işlevlerini ve onların etkin ve bütünleştirilmiş kullanımını içermelidir.
Gardner farklı zekâ yapılarını önererek zekâya bakışı daha kapsamlı bir hale getirmesine karşın, beyin işlevinin bütünleştirici bünyesine pek değinmemektedir. Oysa beyin işlev alanları arasında karşılıklı ve birbirine dayanan bir ilişki vardır.
Görüldüğü üzere, tanımlarda gelişmeler olmasına karşın, son olarak benimsenmiş bir tanım mevcut değildir, ancak eğitimcilerin ortak bir temelde görüş birliğinde oldukları bazı noktalar vardır:
1. Bütün bireyler kendilerine özgü kalıtımsal bir yapıyı miras alırlar ve genellikle bu yapının içerdiği beyin, zekânın gelişmesi için büyük potansiyele sahiptir.
Son 20-25 yıl içinde zekânın dinamik bir özellik gösterdiği kabul
edilmiştir. Çevrenin sağladığı imkânlarla, beynin gelişiminin
arttırılması veya engellenmesi mümkündür.
Zekâ kavramı bilişsel, duyuşsal, sezgisel/yaratıcı ve hareki/duyusal
ifadeleri içerecek şekilde genişletilmiştir. Artık zekânın tanımı bilişsel
ve akademik başarıyla sınırlandırılamayacağı için, üstün zekâlılığın
tanımı da aynı şekilde genişletilmelidir.
Dinamik özelliğinden ve gelişiminde hem genetik mirasın hem de çevre
koşullarının öneminden dolayı, zekâ doğumdan ölüme kadar aynı kalan,
değişmez bir özellik göstermez.
Genetik donanımları ve çevresel uyarılmaları arasındaki etkileşim
sonucunda zekâ gelişimleri diğerlerine oranla daha fazla artmış olanlar
ve bu artış sonucunda hızlandırılmış ve ileri beyin fonksiyonuna sahip
olanlar, üstün olarak etiketlenen bireylerdir.
Bu etkileşimin önemli olması, üstün bireylerin zihinsel gelişimlerini devam ettirebilmeleri...
Konunun karmaşık ve çok yönlü olması, son şeklini almış bir üstün yetenekli çocuk tanımına ulaşmayı güçleştirmektedir. Bu konuda hâlâ çalışmalar sürmekte, sonuç olarak da tanımlamalarda yeni yaklaşımlar ortaya çıkmaktadır (Davaslıgil, 1990). 1925'te Terman tarafından ileri sürülen sadece yüksek zekâ bölümü gibi tek ölçüte dayalı tanımlar zamanla yerini çoklu ölçüte dayalı tanımlara bırakmıştır. 1972 yılında A.B.D.'inde Marland raporuyla ortaya atılan tanımın böyle bir geçişin gerçekleşmesindeki önemi büyüktür (Clark, 1997; Davaslıgil, 1990). Clark'ın bu rapordan aktardığına göre,
Üstün zekâlı ve özel yetenekli çocuklar, seçkin yeteneklerinden dolayı, yüksek seviyeli iş yapmaya yeterli oldukları, bu alanda, profesyonel olarak bilinen kimseler tarafından belirlenmiş olan çocuklardır. Bunlar, kendilerine ve topluma katkıda bulunabilmeleri için, normal okul programlarının ötesinde farklılaştırılmış eğitim programlan ve hizmetlerine gereksinim duyan çocuklardır.
Çağlar (1986), 1977 yılında A.B.D.'deki Eğitim Komisyonu'nun (U.S. Office of Education) ileri sürdüğü tanımı aktararak, şöyle devam eder:
Bu çocuklar saptanan alanların biri, birkaçı veya bunların birleşmesinden oluşan bir bütünlük içinde yüksek başarı gösterirler ve gizil güçlere sahiptirler. Bu yetenek alanları şunlardır: (Büyüksezer, Eriş)
Genel zihin yeteneği,
Özel akademik yetenek,
Yaratıcı veya üretken düşünme yeteneği,
Liderlik yeteneği,
Görsel ve sanat yapma yeteneği,
6) Psiko-devinimsel (motor) yetenek.
Söz konusu komisyon üstünlerin tanımında yer alması gereken çeşitli yetenek alanlarına dikkat çekmiş ve ABD'de geniş kabul görmüştür.(Gallagher ve Courtright, 1986; Büyüksezer ve Eriş). Renzulli (1986) bu tanıma eleştiriler getirmiş ve eklemeler yapmıştır. Özellikle, motivasyon gibi zihinsel olmayan öğelere yer verilmemiş olmasını eleştirmiştir.
Renzulli, yaratıcı hizmetler sunarak başarılı olan bireyler üzerinde yapılan incelemelerin, birbiriyle etkileşim içinde olan üç özellik kümesine sahip olduklarını gösterdiğini belirtmektedir. Bu kümelerden birincisi, genel ve özel yetenek düzeyi; ikincisi, yaratıcılık, yani yeni düşünceler oluşturup, bunları yeni sorunların çözümünde uygulayabilme yeteneği; üçüncüsü de motivasyon, yani, bir işi başından sonuna kadar götürecek görev anlayışıdır. Herhangi bir alanda gerçek üstün bir başarının sağlanması için yukarıda belirtilen bu üç özellik kümesi arasındaki etkileşim gereklidir. Bireyin, bu ölçütlerin hepsinde yaşıtlarının % 85'inden ve en azından birinde % 98'inden daha başarılı olması halinde, üstün biri olarak kabul edilebilir (Ataman, 1989; Davaslıgil, 1990; Hallahan ve Kaufman, 1978; Özsoy, 1984; Renzulli, 1986).
Renzulli'nin (1986), birinci kümede yer aldığını belirttiği genel yetenek'ten kastettiği şey
Yüksek düzeyde soyut düşünebilme, sözel ve sayısal usa varma, uzamsal
ilişkiler, bellek ve sözcük akıcılığı,
Dış çevrede karşılaşılan yeni durumlara uyum gösterme ve onları
şekillendirme,
Bilgi işlemin otomatikleşmesi, yani bilgilerin hızlı, sağlıklı ve seçici
olarak anımsanması
ile ilgili kapasitelerdir.
Yine birinci kümede yer aldığını ileri sürdüğü özel yeteneklerden ise, yukarıda belirtilen genel yeteneklerin çeşitli birleşimlerini özel bilgi alanlarına veya sanat, liderlik, yönetim vb. gibi performans alanlarına uygulayabilme kapasitesini kastetmektedir.
Yaratıcılık olarak nitelendirdiği ikinci küme özelliklerini ise, Renzulli
Düşüncenin akıcı, esnek ve özgün olması,
Deneyime açık olma; kendinin ve diğerlerinin düşüncelerindeki,
aksiyonlarındaki ve ürünlerindeki yeniliğe ve değişikliğe karşı alıcı
olma,
• Ayrıntıya, düşünce ve maddelerin estetik niteliklerine duyarlı olma
şeklinde sıralanabileceğim belirtmiştir.
Zihinsel olmayan özellikler olarak nitelendirdiği ve üçüncü kümede yer aldığını ileri sürdüğü üstün motivasyonu ise,
Belirli bir problem, çalışma alanı veya herhangi bir ifade şekline
karşı yüksek düzeyde ilgi, heves, hayranlık, bağlılık duyma
kapasitesi,
Sebatkâr, azimli, sabırlı, kararlı olma, çok çalışabilme ve kendini
belirli bir işe adayabilme kapasitesi,
Önemli bir işin üstesinden gelebileceğine ilişkin bireyin kendisine
olan inancı, güveni, aşağılık duygusundan arınmış olması, başarma
dürtüsüne sahip olması,
Belirli alanlardaki önemli sorunları görebilme ve gelişmelere ayak
uydurabilme yeteneği,
Bireyin çalışmalarına yüksek standartları hedeflemesi ve dıştan
gelen eleştirilere açık olması, kendi ve diğerlerinin çalışmalarına
estetiğe dayalı zevk, kalite ve mükemmellik anlayışı ile yaklaşması
şeklinde açıklamaktadır. Renzulli, ayrıca, kişilik ve çevresel öğelerin de bireyin üstün olma niteliğini kazanmasında etkili olduğunu ileri sürmüştür.
A.B.D.inde 1994 yılında ileri sürülen daha yeni bir tanım ise, "üstün ve yetenekli" terimi öğrenciler, çocuklar veya gençlerle ilgili olarak kullanıldığında, zihinsel, yaratıcı, artistik veya liderlik kapasitesiyle ilgili alanlarda veya özel akademik alanlarda yüksek performans yeterliliği gösteren ve yeterliklerini tam olarak geliştirebilmeleri için genellikle okul tarafından sağlanmayan hizmetler veya etkinliklere gereksinim duyan öğrenciler, çocuklar veya gençler anlamına gelir" şeklindedir. Görüldüğü üzere, tek ölçütlü zekâ düzeyine dayalı tanımlardan, çoklu yeteneğe ve performansa dayalı tanımlara doğru bir geçiş vardır. Yüksek zekâ düzeylerini belirlemek için gözlenebilir davranış gereklidir, ancak bu üstünlüğün anlaşılmasını kapsamlı bir temele oturtmak için yeterli değildir.
Daha kapsamlı bir tanım son beyin araştırmalarına dayanarak yapılmaya
çalışılmıştır. 1960'ların ortasından beri yapılan beyin araştırmaları çok zeki
bireylerin biyolojik olarak farklı olduklarını ve bu farklılığın tamamen doğuştan
gelmeyip daha çok genetik örüntü ve çevre olanaklarının
karşılıklı etkileşimi sonucunda beyinde oluşan hücresel değişimlerden
kaynaklandığını göstermiştir. Ayrıca araştırma verileri yüksek zekâ
düzeyinin beynin başlıca işlevlerinin gelişiminin bir sonucu olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bulgulara dayanan Clark'a göre, yüksek zekâ düzeyi, bilişsel, duyuşsal, fiziksel (duyusal, devinişsel) ve sezgisel olarak adlandırılan beynin 4 işlevinin ileri düzeyde ve hızlandırılmış gelişmesinin bir sonucudur. Ona göre, zekâ kavramı ve üstünlük artık sadece beynin bilişsel işleviyle kısıtlandırılamaz; tüm beyin işlevlerini ve onların etkin ve bütünleştirilmiş kullanımını içermelidir.
Gardner farklı zekâ yapılarını önererek zekâya bakışı daha kapsamlı bir hale getirmesine karşın, beyin işlevinin bütünleştirici bünyesine pek değinmemektedir. Oysa beyin işlev alanları arasında karşılıklı ve birbirine dayanan bir ilişki vardır.
Görüldüğü üzere, tanımlarda gelişmeler olmasına karşın, son olarak benimsenmiş bir tanım mevcut değildir, ancak eğitimcilerin ortak bir temelde görüş birliğinde oldukları bazı noktalar vardır:
1. Bütün bireyler kendilerine özgü kalıtımsal bir yapıyı miras alırlar ve genellikle bu yapının içerdiği beyin, zekânın gelişmesi için büyük potansiyele sahiptir.
Son 20-25 yıl içinde zekânın dinamik bir özellik gösterdiği kabul
edilmiştir. Çevrenin sağladığı imkânlarla, beynin gelişiminin
arttırılması veya engellenmesi mümkündür.
Zekâ kavramı bilişsel, duyuşsal, sezgisel/yaratıcı ve hareki/duyusal
ifadeleri içerecek şekilde genişletilmiştir. Artık zekânın tanımı bilişsel
ve akademik başarıyla sınırlandırılamayacağı için, üstün zekâlılığın
tanımı da aynı şekilde genişletilmelidir.
Dinamik özelliğinden ve gelişiminde hem genetik mirasın hem de çevre
koşullarının öneminden dolayı, zekâ doğumdan ölüme kadar aynı kalan,
değişmez bir özellik göstermez.
Genetik donanımları ve çevresel uyarılmaları arasındaki etkileşim
sonucunda zekâ gelişimleri diğerlerine oranla daha fazla artmış olanlar
ve bu artış sonucunda hızlandırılmış ve ileri beyin fonksiyonuna sahip
olanlar, üstün olarak etiketlenen bireylerdir.
Bu etkileşimin önemli olması, üstün bireylerin zihinsel gelişimlerini devam ettirebilmeleri...
İçeriğin tamamını görüntülemek için lütfen giriş yapın.
Giriş yap veya üye ol.